Sjabloon:In 't nuujs/10-2025

Veurblaad - Lètste verangeringe, Willekäörige pazjena, Veur pagina's in, Alle artikele - De Kaffee, Zandjbak, Hölp, Spellingshölp - Nuujseuverzich

---

oktober

30 oktober

• Zuud-Europa, kóns en cultuur: 't Ierste deil van 't kruus weurt op de Sagrada Familia in Barcelona gemonteerd. Hiemit is de kirk noe de hoegste van de waereld; 'n ier die saer de middeliewe aan de Dom van Ulm hauw toebehuurd.
• Groet-Brittannië en Ierlandj: Nao aonleiing van diverse sjendale, wo-ónger meugelik misbroek van mènjerjaorige, weurt Andrew van Windsor door zie broor keuning Sjarel III d'n titel van prins en 't rech op keuninklik betaolde hoesvèsting aafgepak. Zien kènjer hauwe de keuninklike waerdighede wel.

29 oktober

• Nederlandj, politiek: D66 en PVV kriege allebei 26 zedele bie de Twiede Kamerverkezinge. D66 wèntj vöäl zedele (+17), dewiel de PVV hendig verluus (-11). Ouch de VVD (22 zedele, -2) en GL-PvdA (20 zedele, -5) verleze sjtömme. 't CDA kump oet op 18 zedele (+13). NSC verluus al zien zedele (-20).

28 oktober

• Nederlands Limburg: Bie 'ne sjtalbrandj in Detere kómme zevehóngerd verkes óm.
• Zuud-Europ, kóns en cultuur: 'ne geheime keizerlike tunnel in 't Colosseum in de Italiaanse huidsjtad Roeme waert geäöpend veur 't publiek.
• Zuud-Amerika: bie 'n groete pelissie-actie in de favela's van de Braziliaanse sjtad Rio de Janeiro valle zeker 130 doeje.
• Midde-Amerika, Natuur en milieu: Melissa, 'nen orkaan van de viefde categorie, kump in Jamaica aan landj en zörg dao veur enorm sjaoj.

27 oktober

• Weitesjap, kóns en cultuur: oet e rapport van miensjerechteorganisatie Survival International bliek dat 't mie volker geuf die gein contak höbbe mit de boetewelt es döks aangenaome waert. SI sjprik euver 196 volkere, vöäl mie es in ieder sjattinge (mie es 100). Ze laeve in teen lenj in Zuud-Amerika, Afrika en Oceanië. Wiedoet de meiste daovan laeve in Brazilië en 't veurtbesjtaon van dees volker is ónzeker door versjillende factore.
• Groet-Brittannië & Ierlandj, Kóns en cultuur: De Britse actries Prunella Scales sjtörf op 93-jäörige laeftied aan de krenkde van Alzheimer.

26 oktober

• Noord-Afrika: de paramilitair beweging RSF nump El Fasher in, de lètste groete sjtad in de Soedanese regio Darfoer. De rebelle vermoorde hiebie zeker 2000 börgers, mit name zjwarte neet-Arabischtalige Soedaneze.
• Noord-Amerika, Kóns en cultuur: D'n Amerikaanse jazzdrummer Jack DeJohnette sjtörf op 83-jäörige laeftied.

25 oktober

• Groet-Brittannië & Ierlandj, politiek: de partieloze kanidaat Catherine Connolly wèntj de Ierse prizzedentsverkezinge.
• Noord-Europa, Kóns en cultuur: De Zjwaedsen acteur Björn Andrésen sjtörf op 70-jäörige laeftied.

23 oktober

• Weitesjap: oet 'n sjtudie van de Universiteit van Texas bliek dat dat mRNA-vaccins die gebroek waere taege corona helpe bie immuuntherapie taege bepaalde vorme van kanker.
• Groet-Brittannië & Ierlandj, Kóns en cultuur: De Britse popmuzikantj Dave Ball (Soft Cell) sjtörf op 66-jäörige laeftied.

22 oktober

• Oes-Europa, economie: de Amerikaanse prizzedent Donald Trump kónjig sancties taege de twie groetste Róssische aoliebedriever Lukoil en Rosneft aan. 't Geit óm de iersjte sancties ónger 't prizzedentsjap van Trump es reactie op de Róssische invasie in Oekraïne.
• Nederlands Limburg, Economie: Fibrant kónjig aan zie febrik op Chemelot te gaon sjlete.

21 oktober

• Oes-Azië, politiek: Sanae Takaichi van de conservatief-nationalistische partie LDP waert door 't Japans parlement verkaoze tot de iersjte vrouwelike premier van 't landj.

20 oktober

• Zuud-Amerika, politiek: de centrumrechse kandidaat Rodrigo Paz wèntj de Boliviaanse prizzedentsverkezinge.

19 oktober

• Kóns en cultuur, Frankriek: oet 't Louvre in Paries waere ach topsjtökker gesjtaole. 't Geit óm de zjuwiele van keizerin Marie-Louise (1791-1847) en keizerin Eugénie (1826-1920) häör kroen. De kroen waert later truukgevónje, de serade aevel neet.
• Centraal- en Zuud-Azië: Pakistan en 't door terreurbeweging Taliban geregeerde landj Afghanistan bereike e ónmiddelik sjtaak-'t-vure nao 'n waek van gevechte op de grens. Tösje de bei lenj besjtaon al jaorelang sjpanninge, mit gróndjgebeed en terrorisme es twie wichtige aspekte van 't conflik.
• Noord-Amerika, Sjport: D'n Amerikaanse sjaker Daniel Naroditsky sjtörf op 29-jäörige laeftied door dènkelike zelfmaord.

18 oktober

• Noord-Amerika, Kóns en cultuur: D'n Amerikaanse bassis Sam Rivers (Limp Bizkit) sjtörf op 48-jäörige laeftied.

17 oktober

• Oes-Azië, politiek: De Japanse politicus Tomiichi Murayama sjtörf op 101-jäörige laeftied.
• Afrika, politiek: Kóllenel Michael Randrianirina weurt geïnsjtalleerd es presidentj van Madagaskar.

16 oktober

• Kóns en cultuur, Noord-Amerika: D'n Amerikaanse gitaris Ace Frehley (Kiss) sjtörf op 74-jäörige laeftied aan de gevolge van 'ne val.

14 oktober

• Kóns en cultuur, Noord-Amerika: D'n Amerikaanse r&b-zenger D'Angelo sjtörf op 51-jäörige laeftied aan alvleisklierkanker.

13 oktober

• Weitesjap: De Nobelpries veur de Economie weurt toegekèndj aan Joel Mokyr "veur 't aanwieze van de veurwaerdes veur lankdoerige greuj door technische veuroetgank" en aan Philippe Aghion en Peter Howitt "veur de theorie van lankdorige greuj door creatieve vernetiging."
• Afrika: Nao waeke van protes vlöch de Malegassische presidentj Andry Rajoelina nao Frankriek.

11 oktober

• Kóns en cultuur, Noord-Amerika: De Amerikaanse actries Diane Keaton sjtörf op 79-jäörige laeftied.
• Kóns en cultuur, Groet-Brittannië & Ierlandj: De Britse zenger en veroerdeilde kènjermisbroeker Ian Watkins (Lostprophets) weurt op 48-jäörige laeftied doedgesjtaoke in de gevangenis.

10 oktober

• Politiek, Zuud-Amerika: De Nobelpries veur de Vrei weurt toegekèndj aan de Venezolaanse oppositieleister Maria Corina Machado.

9 oktober

• Midde-Oeste: Israel en terreurbeweging Hamas bereike e akkoord euver e sjtaak-'t-vure, woemit de oorlog in de Gazasjtrook beëindig kent waere. Óngerdeil van dit plan is de oetwisseling van de euvergebleve laevende en later ouch gehiemelde Israelische giezelaers in de Gazasjtrook taege Palestiense gevangene en de gedeiltelike truuktrekking van 't Israelische leger oet de sjtrook.
• Kóns en cultuur: De Nobelpries in de Literatuur weurt toegekèndj aan László Krasznahorkai "veur zien ónweersjtaonbaar en visionair werk wat, temidde van apocalyptischen terreur, de mach van de kóns bevestig."
• Belsj, politiek: 'nen Aansjlaag op premier Bart De Wever weurt veurkómme. D'n aansjlaag kaom oet jihadistischen hook.

8 oktober

• Weitesjap: De Nobelpries in de Sjemie weurt toegekèndj aan Susumu Kitagawa, Richard Robson en Omar M. Yaghi "veur de óntwikkeling van metallo-organische raomwerke."

7 oktober

• Weitesjap: De Nobelpries in de Natuurkónde weurt toegekèndj aan John Clarke, Michel H. Devoret en John M. Martinis "veur de óntdèkking van groetsjaolige kwantumtunneling in 'n èllentrik circuit".
• Kóns en cultuur, Nederlands Limburg: De Nederlandse, in Limbörg woenende zenger Joost Nuissl sjtörf op 79-jäörige laeftied.

6 oktober

• Weitesjap: De Nobelpries in de Genaeskónde weurt toegekèndj aan Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell en Shimon Sakaguchi "veur hun óntdèkkinge ómtrèntj perifeer immuuntollerantie".

4 oktober

• Politiek, Centraal-Europa: ANO, de partie van miljardair en veurmalig premier Andrej Babiš, wèntj de Tsjechische parlementsverkezinge en kump oet op 35% van de sjtömme. Babiš haet ierder geregeerd in e centrumlinks kabinet tösje 2017 en 2021, meh sjteit inmiddels bekindj es populistisch en euroskeptisch.

3 oktober

• Belsj & Luxemburg: baove 't militair terrein van 't Belsje Elsenborn in de Oeskantons waere viefteen drones gesjpot.
• Politiek, Belsj & Luxemburg: Guillaume van Luxemburg (43 jaor) waert beëidig es de nuje groethertog van Luxemburg. Hae volg ziene 70-jäörige pap Henri van Luxemburg op, dae 25 jaor haet geregeerd.
• Kóns en cultuur, Groet-Brittannië & Ierlandj: De Britse actrice Patricia Routledge, bekèndj óm häöre rol es Hyacinth Bucket oet de tv-serie Keeping up appearances (Schone schijn), sjtörf op 96-jäörige laeftied.
• Zuud-Amerika: de VS valle 'ne boot aan veur de kös van Venezuela, woebie veer doeje valle. 't Is de veerde aanval saer september op vergeliekbaar doele. Volges Amerika geit 't óm drugssjeper. Wiejer wilt de Amerikaanse prizzedent Trump de Venezolaanse prizzedent Maduro laote arrestere, ómdat hae zouw samewerke mit drugscriminele.
• Groet-Brittannië & Ierlandj: Sarah Mullally waert beneumd tot aartsbössjop van Canterbury en zal in 2026 de iersjte vrouw zeen die de Anglicaanse Kèrk zal leide.
• Kóns en cultuur: Rapper Sean Combs, baeter bekèndj es P. Diddy, weurt veroerdeild tot 'n gevangenissjtraof van veer jaor en twie maondj veur diverse vörm van misbroek.

2 oktober

• Groet-Brittannië & Ierlandj: bie 'ne aansjlaag op 'n synagoge in de Britse sjtad Manchester valle twie doeje en drie gewónje. Ein sjlachoffer waert per óngelök doedgesjote door de pelissie. De dader, 'ne 35-jäörige man van Syrische aafkóms, waert ouch doedgemaak.

1 oktober

• Weitesjap, Groet-Brittannië & Ierlandj: De Britse etholoog Jane Goodall, bekèndj óm häör óngerzeuk nao chimpansees, sjtörf op 91-jäörige laeftied.

september

30 september

• Nederlands Limburg: beej 'n óngelök op de A73 beej Belvend kómme twieë luuj öm 't laeve.

28 september

• Politiek, Oes-Europa: de regerende pro-Europese partie PAS wèntj de parlementsverkezinge in Moldavië. De partie van zittend prizzedent Sandu sjteit op 50 procent, 't pro-Róssisch Patriottisch Blok op ruum 24 procent. Tiedes de campagne is sjpraoke gewaes van intensieve Róssische inmenging.

27 september

• Economie, Europa algemein, Midde-Oeste: de VN lègke opnuuj sancties op aan Iran. Duutsjlandj, Frankriek en 't Vereinig Keuninkriek höbbe de truukkier van de sancties geactiveerd, ómdat ze van meining zeen dat Iran 't akkoord van 2015 haet gesjonde. Dat mós de óntwikkeling van 'n atoombóm door 't ayatollahregime veurkómme.
• Noord-Amerika: De Amerikaanse mormoneleider Russell Nelson sjtörf op 101-jäörige laeftied.

26 september

• Noord-Europa: kórtbie 'n wichtige basis van de Daense lóchmach in Karup in Jutlandj waert 'ne drone gesignaleerd. 't Is 't lètste van 'n rits aan vergeliekbaar incidente in dit landj, beginnend bie 't vleegveld van Kopehage. 't Is nog neet dutelik woe de drones vandaan kómme. De Europese Commissie geit oet van Róssische drones; die woorte ierder in september ouch op anger plekke in Europa gesjpot.

24 september

• Kóns en cultuur, Nederlandj: bie werkzaamhede in Nijmege waert 'n begraafplaats oet de vreug middeliewe óntdèk mit versjillende gifte.

23 september

• Kóns en cultuur, Nederlandj: bie 'n archeologische opgraving in de Maas bie Kuuk waere reste van 'n Romeinse aanlèkplaatsj óntdèk. De óntdèkking is bezónjer, ómdat de reste oet de laat-Romeinsen tied datere, 'n relatief duuster periode mit weinig vindplaatsje. Ierder deze maond woort in de buurt ouch al e aolielempke oet daen tied gevónje.

22 september

• Politiek, Frankriek, Midde-Oeste: Frankriek erkènt de Palestiense sjtaat.

21 september

• Politiek, Noord-Amerika, Europa algemein, Oceanië, Midde-Oeste: Canada, 't Vereinig Keuninkriek, Portugal en Australië erkènne de Palestiense sjtaat.

19 september

• Noord-Europa: 't Estische lóchruum waert gesjonde door drie Róssische MiG-31-sjtraoljaegers.

17 september

• Poliitek, Midde-Oeste, Zuud- en Centraal-Azië: Pakistan en Saoedi-Arabië sjlete e militair bondgenoetsjap. Dat beteikent dat 'ne aanval op 't eine landj waert besjouwd es 'ne aanval op 't anger.

16 september

• Kóns en cultuur, Noord-Amerika: de Amerikaanse aktäör Robert Redford sjtörf op 89-jäörige laeftied.

14 september

• Politiek, Duutsjlandj, Oesteriek & Zjwitserlandj: de CDU wèntj mit 33,3% (-1,0) van de sjtömme de lokaal verkezinge in de Duutjse deilsjtaat Noordrien-Wesfale, gevolg door de SPD mit 22,2% van de sjtömme (-2,2). De Greune verlere 6,5 procentpunte (13,5%). De AfD sjut daoentaege ómhoeg en kump oet op 14,5% (+9,4).

13 september

• Kóns en cultuur, Nederlandj: De Nederlandse zenger, cabaretier en acteur Gerard Cox sjtörf op 85-jäörige laeftied aan sjlókdermkanker.

12 september

• Politiek, Zuud- en Centraal-Azië: de Nepalese prizzedent Ram Chandra Paudel sjtèlt veurmalig opperrechter Sushila Karki aan tot interim-premier, de iersjte vrouwelike premier van 't landj. Hiemit probeert Paudel de deils gewelddadige jongereproteste 'n halt toe te rope. Die zint óntsjtange wie häöre aafgeloupe dinsdig gevlöchde veurganger Khadga Prasad Oli e verbod probeerde in te sjtèlle op sociaal media, meh ouch corruptie sjpeelde mit.

11 september

• Politiek, Zuud-Amerika: veurmalig prizzedent Jair Bolsonaro waert veroerdeild tot 27 jaor cel veur 'n couppoging op 8 jannewarie 2023.

10 september

• Oes-Europa: 't Poolse lóchruum waert gesjonde door Róssische drones. Versjillende waere oet de lóch gesjote. Ouch Nederlandse F35-straoljaegers kómme daobie in actie.
• Weitesjap, Noord-Amerika: ruumdesonde Perseverance van NASA vènjt sjterke aanwiezinge dat 't oets laeve goof op Marsj.
• Politiek, Noord-Amerika: conservatief politiek activis en mediapersoenlikheid Charlie Kirk waert naergesjote tiedes 'n biejeinkóms op de campus van Utah Valley University in Orem, Utah. Hae sjtörf op 31-jäörige laeftied aan zien verwónjinge.
• Midde-Oeste: bie 'ne Israelische lóchaanval op de Jemenitische huidsjtad Sanaa valle 35 doeje en 131 gewónje. Volges Israel zin de aanvalle gerich op militair doele van de houthi's.

9 september

• Politiek, Nederlandj: de Twiede Kamer sjtump in mit e verbod op homogenezing. Daodoor waert 't sjtraofbaar óm emes zien of häör aafwiekende seksueel oriëntatie ónger dwang te verangere in 'n heteroseksueel.
• Politiek, Frankriek: de Franse prizzedent Emmanuel Macron sjtelt Sébastien Lecornu (39 jaor) aan es nuje premier van Frankriek. De beneuming kump eine daag naodat ziene veurganger François Bayrou door 't parlement woort weggesjik. Lecornu is de viefde premier in minder es twie jaor tied.
• Midde-Afrika: 71 luuj kómme óm 't laeve bie 'ne aanval door de aan IS gelieerde terroristische groepering ADF in de provincie Kivu in 't oeste van Congo.
• Economie, Oes-Afrika, Noord-Afrika: Ethiopië äöpent de Renaissancedam, gebouwd in 'ne zietak van de Niel. Volges de Ethiopische regering zal de dam miljoene hoeshajes van elektriciteit veurzeen en 't landj verangere in 'ne groete sjtroumexporteur in de regio. Lenj sjtroumaafwaarts, wie Egypte en Soedan, make zich zörg; de bevolking dao is aafhankelik van de reveer veur de drinkwaterveurzening.
• Midde-Oeste: Israel vèlt de Qatarese huidsjtad Doha aan. Volges Israel waore hoeggeplaatsde Hamasleje 't doelwit bie dae aanval. Die zin in Doha samegekómme óm e Amerikaans veursjtel veur vrae in Gaza te besjpraeke. Volges Hamas zin de kopsjtukke nog allemaol in laeve. Waal zouwe vief anger leje bie de aanval óm 't laeve zin gekómme, same mit 'ne Qatarese veiligheidsfunctionaris.

6 of 7 september

• Weitesjap, Nederlands Limburg: De Mestreechse taolkundege Ben Salemans störf op 69-jaorege leeftied.

4 september

• Zuud-Europa, Kóns en cultuur, Economie: D'n Italiaanse mode-óntwerper Giorgio Armani sjtörf op 91-jäörige laeftied.

3 september

• Zuud-Europa: bie e óngeluk mit de iconische kabeltram in de Portugese huidsjtad Lissabon valle zèsteen doeje.

2 september

• Nederlands Limburg: twee miense kómme óm 't laeve bie 'ne woningbrandj in Remunj.

Hanjelingen en brón

• bewirk - Dit stök van Wikinuujs kump aaf vannen taengenhenger op Wikipedia (link).
• September 2025 - November 2025